Od 1 stycznia 2017 r.  mechanizmem odwrotnego obciążenia objęto świadczone przez podwykonawców usługi budowlane wymienione w Załączniku nr 14 do Ustawy VAT o ile wykonywane są na rzecz podatników czynnych. Motywem wprowadzonej zmiany były oszustwa popełniane przy użyciu faktur nie odzwierciedlających rzeczywistych transakcji.

Kiedy reverse charge nie ma zastosowania ?

Jeśli wykonawcą usługi jest:

• podmiot korzystający ze zwolnienia z VAT

• podmiot niebędący podwykonawcą

Jeśli nabywcą jest:

• podmiot niebędący podatnikiem;

• podmiot niezarejestrowany

• podmiot zarejestrowany jako zwolniony

Jak rozumieć termin „podwykonawca” ?

Przepisy nie definiują jak rozumieć pojęcie podwykonawcy. Należy zatem odwołać się do definicji językowej, wedle której podwykonawca to firma lub osoba wykonująca pracę na zlecenie głównego wykonawcy, podmiot podporządkowany głównemu wykonawcy.

Można także powiedzieć, że podwykonawstwo zachodzi wtedy, gdy usługa świadczona przez zamawiającego (np. generalnego wykonawcę) na rzecz innego podmiotu (np. inwestora) w części bądź w całości wynika z działań innego podatnika.

Można zastosować również definicję odwołującą się do statusu konsumenta – wówczas istotne jest to czy nabywca wykorzystuje te usługi do dalszego świadczenia usług budowlanych, czy też jest ich konsumentem i nabywa w celu zaspokojenia własnych potrzeb. Świadczenie usług na rzecz ich ostatecznego nabywcy powoduje, że nie możemy mówić o podwykonawcy.

Jak zweryfikować status usługobiorcy i czym grozi pomyłka ?

Weryfikacja statusu nabywcy  usługi jest niezbędna dla oceny ustalenia sposobu opodatkowania (faktura z VAT czy odwrotne obciążenie). Jednocześnie jest to zadanie trudne i rodzi pytania co do sposobu udokumentowania statusu nabywcy. Czy oświadczenie, że nabywca usługi również świadczy usługę budowlaną, będzie wystarczające i uchroni świadczeniodawcę przed ryzykiem nierozliczonego VAT należnego? Może powinien on żądać wskazania inwestora, ujawnienia umowy z inwestorem ? A co jeśli nabywca usługi wprowadzi kontrahenta w błąd ? Przepisy nie przewidują żadnego mechanizmu ochrony. Jeśli usługodawca zastosuje wobec zamawiającego odwrotne obciążenie a następnie okaże się, że nie posiadał statusu podwykonawcy, bo np. zamawiający wprowadził kontrahenta w błąd i wykorzystał nabyte prace na własne potrzeby, to nic go nie uchroni świadczącego usługę przed koniecznością zapłaty VAT z własnej kieszeni.

Nowe przepisy a płynność finansowa

Odwrócone rozliczenie automatycznie zmniejsza ilość gotówki po stronie podwykonawców, którzy uzyskują zapłatę z cenie netto finansując jednocześnie koszty (np. zakupu materiałów) w wysokości brutto. Już obecnie z branży docierają informacje o naciskach podwykonawców na takie ułożenie rozliczeń aby ponoszone przez nich wydatki były refinansowane w kwocie brutto.

Może podzielić usługę ?

Pozornie najprostszym rozwiązaniem jest odrębne rozliczenie usługi budowlanej oraz dostawy towarów (materiałów). W ten sposób podwykonawca rozliczy usługę wg modelu reverse charge (netto) a towary sprzeda z VAT unikając częściowo luki finansowej. Jest jednak prawdopodobne, że kontrahenci podwykonawców nie będą zainteresowani nabywaniem towarów i ponoszeniem związanego z tym ryzyka (np. wad). Oni zwykle chcą nabyć kompletną usługę obejmującą towary i roboty budowlane. Nowe przepisy mogą poza tym powodować pokusę podzielenia usługi na części tak aby ją w pewnej mierze obciążyć VAT  (np. na roboty budowlane i projektowe).

Refaktury a status podwykonawcy

Jak wiadomo przypadku refakturowania Ustawa VAT (art. 8 ust. 2a) przyjmuje fikcję prawną, iż podatnik refakturujący sam otrzymał i wyświadczył usługi. Oznacza to, że podwykonawcami w rozumieniu przepisu mogą być także również podmioty spoza branży budowlanej, które nabywają i w dalszej kolejności odsprzedają usługi budowlane na rzecz jednostek wykonujących usługi budowlane dla inwestora. Z drugiej strony – podmioty świadczące usługi budowlane muszą badać czy ich odbiorca nie będzie ich dalej fakturował na inne jednostki, ponieważ to determinuje sposób rozliczenia.

Czy konsorcjanci to podwykonawcy ?

Konsorcjum nie ma osobowości prawnej i jest instytucją nienazwaną w przepisach prawa. Ma ono charakter umowy pomiędzy podmiotami, w wyniku zawarcia której nie powstaje osobny byt prawny posiadający zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Taką zdolność posiadają wyłącznie członkowie tworzący konsorcjum. Powszechną praktyką jest, że konsorcjanci wskazują lidera, którego rolą jest ich reprezentowanie wobec zamawiającego oraz dokonywanie z nim rozliczeń. Zwykle konsorcjanci obciążają w pierwszej kolejności lidera a ten następnie wystawia faktury wobec zamawiającego. Taka konfiguracja rozliczeń powoduje, że dla celów podatkowych konsorcjanci rozliczający się za pośrednictwem lidera stają się podwykonawcami i zobowiązani są do stosowania odwrotnego rozliczenia.

Warto jednak zauważyć, że na gruncie Prawa zamówień publicznych każdy z członków konsorcjum (niezależnie od tego czy jest liderem czy nie) jest traktowany jako wykonawca i ponosi bezpośrednio wobec zamawiającego, wspólnie z pozostałymi, solidarną odpowiedzialność za wykonanie umowy. Oznacza to, że bezpośrednie rozliczenie konsorcjantów z wykonawcą (z pominięciem lidera) spowoduje, iż nie będą oni podwykonawcami w rozumieniu Ustawy VAT.

Z kolei ewentualne rozliczenia wynikające z wykonywanych pomiędzy konsorcjantami prac, które następnie rozliczane są przez ich nabywcę z inwestorem (bądź kolejnym konsorcjantem) będą uznawane za objęte mechanizmem reverse charge.  

Przepisy przejściowe

Przepisy ustawy obecnie obowiązującej stosuje się do robót budowlanych wykonanych od 1 stycznia 2017 r. Moment wykonania usługi ocenia się zgodnie z przepisami o powstaniu obowiązku podatkowego (art. 19a ust. 2 i 3). Zatem do usług budowlanych wykonanych do 31 grudnia 2016 r. nowe przepisy nie mają zastosowania, nawet jeśli obowiązek podatkowy z tytułu świadczenia tych usług powstał lub powstanie w 2017 r.  – np. w przypadku usług wykonanych w grudniu a zafakturowanych w styczniu.

Przepisy przejściowe – zaliczka zapłacona przed 1 stycznia 2017 r. ?

W przypadku uiszczenia przed dniem 1 stycznia 2017 r. całości lub części zapłaty na poczet dokonanego od tego dnia świadczenia usług, dla którego podatnikiem od dnia 1 stycznia 2017 r. stał się nabywca korekty rozliczenia tej zapłaty dokonuje się w rozliczeniu za okres, w którym wykonano usługę.

Powyższe oznacza, że w sytuacji kiedy w 2016 r. została wpłacona zaliczka a ostateczne wykonanie usługi miało miejsce w 2017 r., wówczas transakcja rozliczana jest zgodnie z nowymi zasadami a rozliczenie zaliczki należy skorygować w deklaracji za okres, w którym wykonano usługę.

W konsekwencji po wykonaniu robót budowlanych podatnik będzie zobowiązany do korekty poprzednio wystawionej faktury zaliczkowej (w rozliczeniu za miesiąc wykonania usługi) i zastąpienia jej fakturą „odwrotne obciążenie” oraz wystawienia na pozostałą część należności faktury końcowej, również wg reverse charge. Oczywiście będzie on także zobowiązany do zwrotu kontrahentowi VAT otrzymanego w związku z wystawieniem faktury zaliczkowej.

Po stronie nabywcy po dacie wykonania usługi nastąpi konieczność skorygowania (w rozliczeniu za miesiąc wykonania usługi) VAT naliczonego stosownie do otrzymanej korekty oraz jednocześnie powstanie uprawnienie do odliczenia VAT na podstawie odwrotnego obciążenia. Ekonomicznie zatem u nabywcy nie zajdzie żadna niekorzystna zmiana.