28 lipca 2023 r. NSA wydał niekorzystnie rokujący wyrok – otworzył fiskusowi drzwi do odmówienia odzyskania zapłaconego VAT, umożliwiając decyzję wymiarową w PCC nawet, gdy sprzedaż nieruchomości komercyjnej nie obejmuje umowy o zarządzanie czy ubezpieczenia. Nabyte składniki muszą jednak pozwalać na prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej.

Rozstrzygnięty przez NSA spór (sygn. I FSK 892/18) był uprzednio przedmiotem rozważań TSUE (postanowienie TSUE z 16 stycznia 2023 r., sprawa C‑729/21), który, ograniczając się do wskazania interpretacji unijnych regulacji, postanowieniem ostateczne rozstrzygnięcie sprawy pozostawił NSA.

Tak wiele wątpliwości spowodowała zawarta w 2016 r. umowa sprzedaży nieruchomości komercyjnej – funkcjonującego centrum handlowego. Kontrakt obejmował grunt wraz z budynkiem, przynależnościami i wszelkimi budowlami. Przeniesiono także ogół przysługujących zbywcy praw i wierzytelności wynikających z umów najmu, ich zabezpieczenia, niewygasłych gwarancji budowlanych, umów własności intelektualnej i użyczenia przyłącza energetycznego. Przedmiotem sprzedaży nie były jednak prawa i obowiązki wynikające z umów zarządzania i ubezpieczenia galerii handlowej, a także prowadzenia monitoringu, rachunków bankowych oraz dostaw mediów.

Na potrzeby rozliczenia podatkowego strony zakwalifikowały transakcję jako zbycie nieruchomości komercyjnej z wszystkimi związanymi z nią przynależnościami i prawami, tym samym uznały za odpłatną dostawę towarów w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT – dającą nabywcy prawo do odliczenia VAT. Dodatkowo, strony uzyskały korzystną dla siebie interpretację indywidualną.  

Z takim stanowiskiem nie zgodziły się organy podatkowe, które odmówiły nabywcy prawa do odliczenia podatku naliczonego – zdecydowały, że transakcja w rzeczywistości była zbyciem całości przedsiębiorstwa lub przynajmniej zorganizowanej jego części, do których, na podstawie art. 6 pkt 1 ustawy o VAT, nie stosuje się ustawy o VAT. Zdaniem organów przeniesione składniki majątkowe, po poniesieniu znikomych lub bez nakładów, umożliwiały nabywcy prowadzenie działalności gospodarczej w miejsce poprzedniego właściciela – kontynuowanie działalności sprzedawcy. Organy nie uwzględniły interpretacji indywidualnej na podstawie rozbieżności pomiędzy interpretowanym stanem przyszłym a faktycznym.

Wskutek tego nabywca zdecydował się zaskarżyć rozstrzygnięcie do WSA w Łodzi, który wyrokiem z 10 stycznia 2018 r. (sygn. I SA/Łd 1031/17) podtrzymał decyzję organu drugiej instancji. Poskutkowało to zaskarżeniem rozstrzygnięcia do NSA, który skierował do TSUE pytania prejudycjalne w celu oceny, czy:

1) do wyłączenia od VAT transakcji przeniesienia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części konieczne jest następstwo prawne pomiędzy zbywcą a nabywcą,

2) aby stosować wyłączenie musi dojść do przekazania wszystkich składników majątku zorganizowanej części przedsiębiorstwa, a zmiana w tym zakresie (w szczególności brak przejęcia umów ubezpieczenia i zarządzania zbywanym majątkiem) oznacza, że doszło do opodatkowanej dostawy towaru.

W przedmiocie pytania pierwszego TSUE orzekł, że nie jest to konieczne. W przypadku drugiego uznał natomiast, że pojęcie „przekazania całości lub części majątku” z art. 19 dyrektywy VAT (2006/112/WE) obejmuje przeniesienie części przedsiębiorstwa, nawet jeśli nie zostały przeniesione na nabywcę wszystkie składniki materialne i niematerialne, które wchodzą w skład tej części, pod warunkiem że całość przekazanych składników jest wystarczająca dla umożliwienia temu przedsiębiorstwu prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej (postanowienie TSUE z 16 stycznia 2023 r., sprawa C‑729/21, pkt 50).

Jednocześnie TSUE orzekł, że to do WSA w Łodzi należy ustalenie, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, w jakich miała miejsce transakcja będąca przedmiotem sporu i czy transakcję tę należy zakwalifikować jako „przekazanie całości lub części majątku”.

Ostatecznie, NSA zdecydował się wydać wyrok podtrzymujący decyzje organów podatkowych – przyjął, że sprzedaż nieruchomości komercyjnej nie była dostawą towaru opodatkowaną VAT, umożliwiającą obniżenie podatku należnego, ale zbyciem zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Uznał więc, że brak przeniesienia np. umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem czy ubezpieczenia przy sprzedaży nieruchomości komercyjnej nie wystarcza do stwierdzenia niemożliwości prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej.

Stanowisko NSA jest sprzeczne z obowiązującymi objaśnieniami podatkowymi Ministerstwa Finansów z 11 grudnia 2018 r., do których zastosowanie się w myśl Ordynacji podatkowej nie może powodować u podatnika negatywnych konsekwencji. Zgodnie z objaśnieniami dostawa nieruchomości komercyjnych jest dostawą towarów opodatkowaną VAT, z zastrzeżeniem spełnienia przesłanek kwalifikacji nieruchomości komercyjnej jako przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Jednakże, stosownie do stanowiska Ministerstwa Finansów, o przedsiębiorstwie lub jego zorganizowanej części można mówić, gdy do kontynuowania działalności gospodarczej w sposób trwały nie jest konieczne angażowanie przez nabywcę składników majątku, które nie są przedmiotem transakcji lub podejmowanie dodatkowych działań, niezbędnych do prowadzenia działalności w oparciu o przejęte składniki. Co więcej, objaśnienia wprost wskazują, że nie ma mowy o kontynuacji działalności gospodarczej, gdy nie przeniesiono umów o zarządzanie nieruchomością czy aktywami.

Konsekwencją rozstrzygnięcia NSA jest nie tylko brak prawa nabywcy do obniżenia podatku, ale i możliwość powstania zobowiązania podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnych, którym przecież obciążone są transakcje sprzedaży przedsiębiorstw.

Na bliższe poznanie argumentacji NSA trzeba na razie poczekać – pisemne uzasadnienie wyroku nie zostało jeszcze opublikowane.