Jedną z najważniejszych zasad VAT jest zasada neutralności, przejawiająca się w szczególności w prawie do odliczenia podatku naliczonego. Zgodnie z ogólną zasadą jeżeli nabyte towary i usługi będą przez podatnika VAT wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych wówczas przysługuje mu prawo do obniżenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Jednocześnie przepisy wskazują jakie warunki muszą być łącznie spełnione żeby móc dokonać takiego odliczenia – a jednym z tych warunków jest otrzymanie przez podatnika dokumentu uprawniającego do odliczenia VAT w postaci faktury. Pojawia się zatem pytanie co się dzieje w sytuacji gdy kontrahent nie wystawi faktury?

Faktura jako warunek niezbędny do odliczenia VAT

We wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej przedstawiono następujący stan faktyczny: Spółka na podstawie zawartej umowy kupna-sprzedaży dokonała odpłatnej dostawy towarów. Podatnik posiadał fakturę proforma oraz dowód uiszczenia zapłaty, jednak Spółka nie wystawiła na jego rzecz faktury. Dyrektor KIS wskazał że w takiej sytuacji podatnikowi nie przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego. Dyrektor KIS uznał, że wyłącznie faktura dokumentująca dokonanie dostawy towarów/ świadczenia usług pełni najbardziej istotną funkcję w zakresie zapewnienia neutralności opodatkowania i to ona umożliwia odliczenie podatku naliczonego od podatku należnego. Jak podkreślił Dyrektor KIS to faktura pełni rolę nośnika podatku naliczonego, dlatego realizacja prawa do odliczenia podatku naliczonego nie może obyć się bez faktury. Podatnik jest obowiązany posiadać fakturę jako warunek niezbędny do realizacji prawa do odliczenia podatku naliczonego. Przez fakturę należy rozumieć wyłącznie dokument wystawiony zgodnie z przepisami VAT, przy czym przepisy te nie dopuszczają możliwości zastąpienia faktury innym dokumentem. Takie stanowisko przedstawił Dyrektor KIS np. w interpretacji indywidualnej wydanej w dniu 22 lipca 2024 roku, nr 0111-KDIB3-1.4012.222.2024.2.ICZ.

Czy faktura może być zastąpiona przez umowę (akt notarialny)?

Odpowiedź na to pytanie była przedmiotem sprawy zawisłej przed WSA w Warszawie, który w dniu 8 grudnia 2023 roku wydał wyrok o sygn. III SA/Wa 1473/23 (orzeczenie nieprawomocne). Wyrok dotyczył sprawy w której podatnik nabył od kontrahentów nieruchomości, transakcja została opodatkowana podatkiem VAT i dokonana w formie aktu notarialnego. Kontrahenci jednak nie wystawili faktur, a Dyrektor KIS w wydanej interpretacji wskazał że brak faktury oznacza brak możliwości odliczenia VAT naliczonego. Zawarta umowa nie stanowi faktury i mimo tego że zawiera elementy które zawierałaby faktura nie stanowi podstawy do odliczenia wykazanego w niej VAT. WSA w Warszawie uchylił zaskarżoną interpretację, uznając że organ podatkowy nie może pozbawiać podatnika prawa odliczenia podatku naliczonego, jeżeli zostały spełnione materialne warunki do odliczenia podatku naliczonego. Zdaniem WSA w Warszawie decydująca jest treść dokumentu, a nie jego nazwa. Aby dokument spełniał prawne warunki traktowania go jak fakturę nie musi zawierać tego oznaczenia w tytule. Istotne jest żeby dokument zawierał wszystkie elementy faktury zgodnie z przepisami i był wystawiony w dwóch egzemplarzach. W przypadku gdy podatnik posiada taki dokument – nie może być karany odmową odliczenia VAT, zwłaszcza w sytuacji w której podatnik znalazł się wbrew własnej woli oraz wobec braku faktycznej możliwości doprowadzenia do wystawienia faktury przez kontrahenta. Przywołany wyrok WSA w Warszawie odwoływał się do wyroku TSUE z dnia 29 września 2022 roku w sprawie C-235/21. W wyroku tym zawarto tezę że umowę leasingową można uznać za fakturę w rozumieniu przepisów w przypadku gdy umowa to zawiera wszystkie informacje niezbędne do tego, by organ podatkowy państwa członkowskiego UE mógł ustalić czy materialne przesłanki prawa do odliczenia VAT w danym konkretnym przypadku są spełnione.

Podsumowując

W dalszym ciągu pozostaje aktualne stanowisko organów podatkowych wynikające z literalnego brzmienia przepisów – zgodnie z którym podstawowym warunkiem do odliczenia VAT naliczonego jest posiadanie faktury. Wg sądu administracyjnego jedynie na zasadzie wyjątku, gdy będą na to wskazywały szczególne elementy stanu faktycznego – organ podatkowy może ustalić że mimo braku posiadania faktury materialne przesłanki prawa do odliczenia VAT naliczonego zostały spełnione, o ile podatnik posiada dokument (np. umowę) zawierający dane pozwalające uznać go za fakturę. Decyzja w tym zakresie jednak będzie należeć do organu podatkowego, który będzie oceniał czy spełniony jest ten materialny warunek odliczenia VAT. Omawiany wyrok WSA jest jednak nieprawomocny i pozostaje w tym zakresie czekać na wyrok NSA oraz na zmianę restrykcyjnego stanowiska organów podatkowych.