Od 10 lat funkcjonuje w Portugalii….
Jednolity Plik Kontrolny (JPK) czyli elektroniczny system raportowania danych księgowych organom podatkowym w określonym formacie został stworzony w oparciu o funkcjonujący już w innych krajach system SAF-T (Standard Audit File for Tax) opracowany przez OECD. W pliku SAF-T ujmuje się m.in. szczegółowe informacje o podmiocie, który go składa, konta księgi głównej, kody podatkowe, dane klientów, dostawców, produktów, magazynów wraz z ich stanami, oraz aktywów. Jego zadaniem jest zwiększenie efektywności kontroli skarbowych poprzez łatwiejszą identyfikację obszarów, w których może dochodzić do nieprawidłowości. Pierwszym krajem w Europie, który wprowadził ten system była Portugalia w 2008 r., obecnie funkcjonuje on w 6 krajach. Organy podatkowe tych krajów zgodnie potwierdzają jego skuteczność i ogromne wsparcie w wykrywaniu nieprawidłowości. Jednak należy zauważyć, że w większości krajów dane te są przekazywane tylko na żądanie organów, a nie jak ma to miejsce w Polsce automatycznie w systemie miesięcznym.
Teraz także w Polsce…
W Polsce JPK został wprowadzony 1 lipca 2016 r. na podstawie ustawy z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw. W Ordynacji Podatkowej dodano § 193a zgodnie z którym organ podatkowy może żądać przekazania całości lub części ksiąg podatkowych prowadzonych przy użyciu programów komputerowych oraz dowodów księgowych za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Pierwszą grupą podatników zobowiązanych do przesyłania danych w formacie JPK były duże przedsiębiorstwa w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Dla małych i średnich przedsiębiorstw obowiązek ten powstał 1 stycznia 2017 r. Ostatnią grupą objętą tym obowiązkiem są mikroprzedsiębiorcy, którzy plik JPK_VAT wysyłają od stycznia 2018 r. (w założeniu pierwotnym obowiązek ten miał powstać w lipcu 2018 r.).
JPK to nie tylko JPK_VAT
JPK to zestaw określonych danych księgowych w ujednoliconym formacie. Podstawową strukturą jest JPK_VAT wysyłany wyłącznie w wersji elektronicznej bez wezwania organu w okresach miesięcznych w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym miesiącu. Obejmuje on zestawienie dokumentów zarejestrowanych w ewidencji zakupów i sprzedaży. Rozliczenie kwartalne VAT nie zmienia obowiązku comiesięcznego raportowania.
Podatnicy, którzy prowadzą księgowość w formie elektronicznej, są zobowiązani przekazywać inne struktury JPK na żądanie organów podatkowych w trakcie postępowania podatkowego, czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej. Struktury JPK przekazywane na żądanie to księgi rachunkowe – JPK_KR, wyciąg bankowy – JPK_WB, magazyn – JPK_MAG, faktury VAT – JPK_FA, podatkowa księga przychodów i rozchodów – JPK_PKPIR, ewidencja przychodów – JPK_EWP. Planuje się rozszerzenie JPK o dane z kas fiskalnych.
Od 1 lipca 2018 r. obowiązek przesyłania plików we właściwych strukturach na żądanie organów podatkowych obejmie także mikroprzedsiębiorców, w konsekwencji czego będą oni zmuszeni do dostosowania swoich programów księgowych do nowych wymogów.
Na przekazanie danych podatnik będzie miał nie mniej niż 3 dni a ich udostępnienie może nastąpić np. na pendrive, karcie pamięci, płycie CD/DVD lub innym nośniku danych. W uzasadnionych przypadkach (np. duża ilość danych, nieobecność osoby odpowiedzialnej) podatnik może się zwrócić do organu podatkowego o wydłużenie terminu wyznaczonego w wezwaniu. Konsekwencją niedostarczenia żądanych plików w wyznaczonym terminie jest nałożenie kary porządkowej w wysokości do 2800 zł (art. 262 Ordynacji Podatkowej).
Skutki JPK
Ministerstwo Finansów jako cel proponowanych zmian wskazywało „zmniejszenie kosztów wypełniania obowiązków podatkowych przez podatników, kontrahentów podatnika, zmniejszenie kosztów funkcjonowania administracji podatkowej, poprawa wyników kontroli. Korzyści z proponowanej zmiany to dostęp do danych w formacie łatwym do analizy, ułatwienie dla wewnętrznych i zewnętrznych audytorów, brak wydruków papierowych, szybsza kontrola, znaczny stopień automatyzacji”.
Jest to niewątpliwie kolejny element uszczelniania systemu, który umożliwia organom podatkowym na w miarę bieżące monitorowanie działań podatnika. Wprowadzenie ujednoliconego formatu danych niezbędnych do kontroli podatnika pozwala organom na identyfikowanie obszarów budzących wątpliwości jeszcze przed rozpoczęciem jakichkolwiek działań. Organy podatkowe dzięki analizie wcześniej otrzymanych danych będą lepiej przygotowane do kontroli podatkowych, będą je rozpoczynać z nakreślonym zakresem kontroli, co powinno przełożyć się na skrócenie czasu trwania kontroli u podatników i jednocześnie ograniczenie ilości kontroli losowych. Na ten moment, najczęstszym skutkiem obserwowanym u podatników są wezwania organów do korygowania podatku naliczonego wynikającego z faktur wystawionych przez podmioty niezarejestrowane lub nieistniejące.
Organy podatkowe niższych instancji w tym zakresie wymagają od podatników wykonania serii czasem dość absurdalnych czynności (kserowanie dowodów osobistych przedsiębiorcy, wizyta w siedzibie itp.) mających na celu ustalenie czy faktura została wystawiona przez zarejestrowany podmiot. Podczas gdy w orzecznictwie kształtuje się linia wskazująca, iż istnieje domniemanie niewinności podatnika i wyłudzenie VAT powinno być przez organ udowodnione. Niestety, na etapie składanych wyjaśnień do plików JPK podatnik, który nie chce się narażać na długotrwały spór, musi z tego odliczenia zrezygnować.
Kolejnym skutkiem, jest to, iż tzw. kontrole krzyżowe polegające na sprawdzeniu czy odliczony podatek VAT przez kupującego został zapłacony przez sprzedawcę, mogą odbywać się już bez udziału podatnika i bez angażowania innego organu według właściwości miejscowej dla sprzedawcy. Przesyłanie danych w formie JPK ma sprzyjać także wczesnym wykrywaniu wyłudzeń VAT w tzw. „karuzelach podatkowych”. W dalszej perspektywie, mam nadzieję, możliwa stanie się rezygnacja z deklaracji podatkowych, informacji podsumowujących, co przełoży się bezpośrednio na zmniejszenie obowiązków podatników.
Początki funkcjonowania plików JPK przysparzały podatnikom wiele trudności, szczególnie ze względu na pojawiające się błędy w samych strukturach. Organy podatkowe początkowo bardzo liberalnie podchodziły do przekazywanych danych, jednak obecnie ich stanowisko uległo zaostrzeniu. Po prawie dwuletnim okresie obowiązywania JPK emocje już opadły, a podatnicy zdążyli dostosować systemy księgowe do wymagań JPK i większość podatników nie ma już z nim większych problemów.
Chciałabym aby w niedalekiej przyszłości namacalnym skutkiem plików JPK, oprócz zastąpienia deklaracji, było skupienie się organów na kontrolowaniu wyłącznie podatników u których występują zawinione nieprawidłowości. Nasuwa się również pytanie, czy polskie organy podatkowe potrzebują, aż tak dużej ilości danych i czy faktycznie będą w stanie je przeanalizować.
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.
