Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Natomiast składniki majątku nabyte przed zawarcie związku małżeńskiego zaliczaną są do majątku osobistego każdego z małżonków i nie stają się automatycznie majątkiem wspólnym.
Małżonkowie mogą jednak przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć lub też ustanowić rozdzielność majątkową.
Bardzo często małżonkowie w trakcie trwania związku decydują się włączyć do majątku wspólnego nieruchomości, które nabyli przed zawarciem małżeństwa lub otrzymali w darowiźnie od rodziców.
O ile w chwili zawierania takiej umowy skutki w podatku dochodowym od osób fizycznych nie budzą żadnych wątpliwości, o tyle w przypadku sprzedaży takiej nieruchomości wątpliwości niestety się już pojawiają. Sprzedający nie są pewni od kiedy należy liczyć 5-letni okres posiadania nieruchomości przez małżonka, który uzyskał współwłasność w wyniku takiej umowy. Ustalenie tego, kiedy doszło do nabycia przez drugiego z małżonków ma istotne znaczenie w przypadku, kiedy dochodzi do sprzedaży nieruchomości w okresie krótszym niż magiczne 5 lat od końca roku, w którym zawarto taką umowę. Bardzo często organy podatkowe stają na stanowisku, że w dacie zawarcia umowy rozszerzającej wspólność małżeńską doszło do nabycia nieruchomości przez drugiego z małżonków i od tej daty należy liczyć 5 – letni okres posiadania nieruchomości, który warunkuje brak podatku PIT od sprzedaży tej nieruchomości u tego małżonka.
Umowa rozszerzająca wspólność ustawową małżeńską ma na celu ustanowienie ustroju majątkowego między małżonkami w sposób odmienny od przewidzianego w przepisach o wspólności ustawowej. Umowa ta jest czynnością prawną organizacyjną, która reguluje stosunki majątkowe małżonków podczas trwania ich związku małżeńskiego. Jest to czynność rozporządzająca nieodpłatna.
Zauważyć należy, że z chwilą objęcia nieruchomości wspólnością majątkową nie następuje jednak jakiekolwiek wydzielenie części nieruchomości, a żadnemu z małżonków (współwłaścicieli) nie przysługuje własność fizycznie wydzielonej części rzeczy i nie można tym samym przyjąć, że z chwilą rozszerzenia wspólności majątkowej (wspólności ustawowej) strona takiej umowy wyzbyła się prawa do tej rzeczy.
W związku z powyższym należy stwierdzić, iż włączenie do majątku małżonków w drodze umowy rozszerzającej ustawową wspólność majątkową nieruchomości stanowiącej majątek odrębny jednego małżonka, nie jest nabyciem tej nieruchomości przez drugiego małżonka, w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT. Oznacza to, że datą nabycia nieruchomości przez każdego z małżonków, na skutek zawarcia umowy rozszerzającej wspólność ustawową staje się data nabycia nieruchomości przez tego małżonka, który nieruchomość włączył do majątku wspólnego.
Zatem nawet jeżeli zbycie nieruchomości dokonywane jest przed upływem 5 lat od końca roku w którym zawarto umowę rozszerzającą wspólność małżeńską jednak po upływie 5 lat od końca roku, w którym nieruchomość nabył małżonek do majątku odrębnego, to zbycie takie nie stanowi źródła przychodów podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym dla żadnego z małżonków.
Powyższe stanowisko jest zgodne z jednolitą linią judykatury, w tym z ostatnimi wyrokami Naczelnego Sądu Administracyjnego – z dnia 7 marca 2017 r. sygn. akt II FSK 410/15, z dnia 31 maja 2017 r. sygn. akt II FSK 1236/15, z dnia 22 marca 2017 r. sygn. II FSK 456/15, z dnia 8 marca r. sygn. akt II FSK 2098/17.
W wyroku sygn. akt II FSK 410/15 skład orzekający stwierdził m.in., że „Za zasadnością tego poglądu przemawia szereg argumentów natury prawnej, ale istotny jest także aspekt aksjologiczny. Argumentacja prawna została już wcześniej przedstawiona. Ogniskuje się ona na analizie instytucji prawnej wspólności majątkowej małżeńskiej jako wspólności bezudziałowej nie będącej współwłasnością, wykluczającej możliwość wydzielenia udziału któregokolwiek z małżonków, a więc przypisania wyzbycia się części majątku przez małżonka, do majątku osobistego którego należał przedmiot majątkowy, na który wspólność rozszerzono (gdyż cały ten majątek nadal pozostaje jego własnością, tyle, że we wspólności) oraz – w konsekwencji powyższego – niemożnością nabycia prawa do tej części majątku przez drugiego z małżonków. Jakkolwiek zgodnie z wykładnią Sądu Najwyższego rozszerzenie wspólności ustawowej jest czynnością prawną rozporządzającą nieodpłatną, jednak nie powoduje nabycia (w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 u.p.d.o.f.) objętych nim przedmiotów majątkowych przez małżonka, do którego majątku przedmioty te wcześniej nie przynależały. Ewentualne wątpliwości w tej kwestii powinna rozwiać ocena ratio legis wymienionego przepisu prawa podatkowego, za którą należy uznać „przeciwdziałanie spekulacji rzeczami i prawami wymienionymi w tym przepisie”, jak ujął to Naczelny Sąd Administracyjny w omówionym wcześniej wyroku z dnia 9.04.2002 r. (III SA 2717/00). Ponieważ można zasadnie przyjąć, że zniweczenie zagrożenia spekulacją ustawodawca upatruje w zachowaniu odpowiedniego dystansu czasowego pomiędzy dniem nabycia a dniem odsprzedaży przedmiotu majątkowego (zwłaszcza nieruchomości) przez określony podmiot, dystans ten jest zachowany także w przypadku, gdy od nabycia nieruchomości przez jednego małżonka (do majątku osobistego) do jej sprzedaży przez oboje małżonków (jako składnika majątku wspólnego) mija okres, uznany przez ustawodawcę za wystarczający do wyeliminowania zjawiska spekulacji. Niezależnie więc od tego, że przedstawiona racjonalizacja przepisu wydaje się nieco archaiczna i nie odzwierciedlająca obecnych uwarunkowań społecznoekonomicznych, wyraźnie wskazuje, że nie powinien on swoim zakresem obejmować takich zdarzeń, jak rozszerzenie wspólności majątkowej małżeńskiej, które w istocie nie stanowią obrotu nieruchomościami lub innymi przedmiotami majątkowymi, a mają tylko charakter organizacyjny, kształtujący i porządkujący małżeński ustrój majątkowy”
Ponadto uznanie, że wskutek rozszerzenia wspólności majątkowej małżeńskiej jeden z małżonków nabył przedmiot majątkowy, wymieniony w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT, prowadziłoby do opodatkowania także tego małżonka, do którego majątku osobistego należała nieruchomość, na którą rozszerzono wspólność majątkową małżeńską. Zapłata podatku nastąpiłaby wszak z majątku wspólnego małżonków, wskutek czego jego ciężar poniósłby więc także ten z małżonków, który zbyty odpłatnie przedmiot majątkowy niewątpliwie nabył na tyle wcześniej, że obowiązek podatkowy względem niego nie mógłby w ogóle powstać.
Pozostawałoby to w oczywistej i rażącej sprzeczności z zasadą, że podatnikiem może być tylko taka osoba, która podlega obowiązkowi podatkowemu (art. 7 § 1 ustawy z dnia 29.08.1997 r Ordynacja podatkowa).
Zatem, włączenie do majątku małżonków w drodze umowy rozszerzającej ustawową wspólność majątkową nieruchomości stanowiącej majątek odrębny jednego małżonka, nie jest nabyciem tej nieruchomości w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT przez drugiego małżonka. Jako datę nabycia przez każdego z małżonków należy przyjąć datę nabycia przez małżonka, który nabył nieruchomość przed zawarciem umowy rozszerzającej wspólność małżeńską. Tym samym zbycie nieruchomości przed upływem 5 lat od końca roku, w którym doszło do zawarcia umowy rozszerzającej współwłasność małżeńską, jeśli upłynęło 5 lat od końca w roku, w którym nieruchomość nabył pierwotnie małżonek, który wniósł ją do majątku wspólnego, nie powoduje powstania obowiązku podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych u żadnego z małżonków.
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.
