Jak było dotychczas?

Do tej pory darowizny w najbliższej rodzinie były wprawdzie całkowicie zwolnione z podatku od spadków i darowizn, ale aby móc skorzystać z tego zwolnienia obdarowany w ciągu 6 miesięcy musiał zgłosić darowiznę w urzędzie skarbowym. W teorii – proste, w praktyce niestety często zdarza się, że obdarowani o tym obowiązku zapominają, bądź przypominają sobie o nim zbyt późno. Skutkuje to przykrym obowiązkiem zapłaty podatku od takiej niezgłoszonej darowizny. Z kolei w dalszej rodzinie darowizna podlega zwolnieniu jedynie do określonej kwoty, natomiast w najgorszej sytuacji są osoby w ogóle niespokrewnione (np. konkubent), które muszą zapłacić podatek od całej darowizny.

Czego dotyczyła sprawa?

Podatniczka otrzymała darowiznę od matki, lecz nie zgłosiła jej w ustawowym terminie 6 miesięcy. W związku z tym organ podatkowy ustalił decyzją podatek od niezgłoszonej darowizny. Podatniczka szukając wyjścia z tej – nie da się ukryć – niekorzystnej sytuacji wykazała wprawdzie darowiznę w zeznaniu podatkowym, lecz jako podstawę opodatkowania wskazała „0”. Dlaczego? Otóż dokonując darowizny matka poleciła podatniczce przeznaczenie części darowanych pieniędzy na zakup nieruchomości oraz przekazanie pozostałej części jej mężowi. Zdaniem podatniczki to polecenie stanowi „ciężar” darowizny i zmniejsza podstawę jej opodatkowania.

Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn:

Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. (…)

Z kolei art. 7 ust. 2 ww. ustawy mówi:

Jeżeli spadkobierca i zapisobierca lub obdarowany został obciążony obowiązkiem wykonania polecenia lub zapisu, wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar spadku (zapisu) lub darowizny, o ile polecenie zostało wykonane.

Organ podatkowy nie miał wątpliwości, iż rzeczywiście pieniądze przekazane dalej zgodnie z poleceniem mężowi obdarowanej zmniejszają kwotę darowizny do opodatkowania. Natomiast ani organy podatkowe obu instancji, ani sąd administracyjny, nie zgodziły się z podatniczką co do części darowizny przeznaczonej na zakup nieruchomości. Zdaniem WSA w Poznaniu ustawodawcy z pewnością nie chodziło w powołanym przepisie o każde polecenie darczyńcy w rozumieniu prawa cywilnego a jedynie o takie, które zmniejsza przysporzenie w majątku osoby obdarowanej, tj. wykonywane na rzecz osoby trzeciej. Tymczasem wykonanie polecenia przez podatniczkę poprzez przeznaczenie darowanych pieniędzy na zakup nieruchomości dla siebie nie zmniejsza, lecz jedynie zmienia formę jej majątku.

NSA: jakiekolwiek polecenie zmniejsza podatek

W najnowszym wyroku z 6 czerwca 2018 roku (II FSK 1525/16) Naczelny Sąd Administracyjny postawił bardzo korzystną dla podatników tezę: jakiekolwiek polecenie stanowi ciężar darowizny zmniejszający podstawę opodatkowania, pod warunkiem że zostało wykonane. Bez znaczenia jest natomiast na czyją rzecz wykonywane jest polecenie (obdarowanego, osoby trzeciej, czy nawet darczyńcy). Jak wskazał Dziennik Gazeta Prawna, w ustnym uzasadnieniu wyroku sędzia Bogdan Lubiński przekonywał, że organy podatkowe próbując chronić wpływy do budżetu nadały poleceniu zupełnie inny, nowy kształt. Tymczasem prawo podatkowe nie może zmieniać charakteru instytucji prawa cywilnego. Sędzia zwrócił uwagę na to, że są tylko dwa warunki zmniejszenia podstawy opodatkowania. Po pierwsze, musi być polecenie. Po drugie, musi ono zostać wykonane. Bez znaczenia jest natomiast to, czy jest ustanowione na rzecz osoby trzeciej, obdarowanego czy nawet darczyńcy.

Co z tego wynika?

Media ochrzciły omawiany wyrok rewolucyjnym. Rzeczywiście diametralnie zmienia on spojrzenie na opodatkowanie darowizn z poleceniem. Wystarczy, że obdarowany – zgodnie z poleceniem – przeznaczy całą kwotę darowanych pieniędzy np. na zakup mieszkania dla samego siebie, a nie pojawi się konieczność zapłaty podatku od darowizny. Dotyczy to wszystkich darowizn – bez względu na stopień pokrewieństwa pomiędzy darczyńcą a obdarowanym.

Trzeba jednak uważać – z pewnością fiskus będzie dokładnie badał treść umów darowizny z poleceniem i doszukiwał się takich z datą wsteczną. Urzędnicy będą zapewne także zwracali uwagę na choćby najmniejszą niezgodność pomiędzy treścią polecenia a jego faktycznym wykonaniem przez obdarowanego. Ponadto należy pamiętać, iż ustawowym warunkiem zaliczenia polecenia do ciężarów jest jego wykonanie. Ustawa nie określa terminu, w jakim polecenie musi być wykonane, jednak nie ulega wątpliwości, iż powinno to nastąpić jak najszybciej po otrzymaniu darowizny.

Wreszcie, jest więcej niż pewne, że fiskus nie pozwoli na to, aby taki stan rzeczy utrzymywał się zbyt długo. Zapewne w krótkim czasie usłyszymy o inicjatywie mającej na celu nowelizację ustawy o podatku od spadków i darowizn poprzez dookreślenie, iż ciężarem darowizny pomniejszającym podatek nie jest polecenie na rzecz samego obdarowanego. Ponieważ jednak prawo nie działa wstecz, w przypadku darowizn otrzymanych w obecnym stanie prawnym omawiany wyrok z pewnością nieraz będzie pomocny.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.